MẶT KIA CỦA TỜ GIẤY NHÁM
Con người có những khoảnh khắc quyết định trong đời, tôi cho là vậy, đặc biệt khi họ còn là những đứa trẻ. Với vài đứa thì đó là một Biến cố Jesse Owens. Với một số khác thì đó là lúc chúng bị kích động đến độ tè ra giường.
Khi đó là cuối tháng Năm, năm 1939, và đêm ấy cũng giống như hầu hết các đêm khác. Mẹ dứ dứ nắm đấm thép của bà. Bố thì đi vắng. Liesel ra ngoài chùi sạch cửa rồi ngắm nhìn bầu trời trên phố Thiên Đàng.
Trước đó, đã có một cuộc diễu hành.
Những thành viên cực đoan vận đồ nâu của NSDAP (còn được biết đến với tên gọi Đảng quốc xã) đã diễu hành trên phố Munich, những tấm biểu ngữ tung bay ngạo nghễ, những khuôn mặt vếch cao, cứ như thể chúng đươc dùng que chống lên vậy. Giọng họ ngập tràn lời ca tiếng hát, và lên đến cao trào bằng một tiếng gầm rất kệch cỡm câu Deutschland uber Alles. Nước Đức là bá chủ.
Như thường lệ, họ vỗ tay.
Họ cứ tiến bước như thế về một nơi vô định.
Người ta đứng trên phố và ngắm nhìn đoàn diễu hành, vài người thẳng tay chào, những người khác thì vỗ tay đến rát bỏng cả lên. Cũng có vài người mang vẻ mặt méo xệch đi vì kiêu hãnh và dương dương tự đắc như mụ Diller, và rải rác những người còn lại, như Alex Steiner chẳng hạn, ông ta đứng đó như một khúc gỗ tạc hình người, vỗ tay chậm chạp và đầy miễn cưỡng. Và điều này mới đẹp làm sao. Đó chính là sự phục tùng.
Liesel đứng cùng với bố nó và Rudy trên vỉa hè. Các cơ trên mặt Hans Hubermann như bị chảy xệ xuống.
VÀI SỐ LIỆU ĐẦY Ý NGHĨA
Kể từ năm 1933, chín mươi phần trăm người Đức bày tỏ sự ủng hộ không do dự đối với Adolf Hitler.
Có nghĩa là còn lại mười phần trăm người không ủng hộ.
Hans Hubermann là một trong số mười phần trăm ấy.
Có một lý do giải thích cho việc này.
Đêm hôm đó, Liesel mơ như nó vẫn thường mơ. Trước tiên nó mơ thấy cuộc diễu hành của những chiếc áo màu nâu, nhưng không lâu sau chúng đã dẫn dắt con bé đến chỗ đoàn tàu, và cái khám phá thường lệ đang chờ đợi nó. Em trai nó lại nhìn trừng trừng xuống sàn.
Khi nó tỉnh dậy và la hét, lập tức Liesel nhận ra rằng lần này đã có cái gì đó khang khác. Một mùi tỏa ra từ bên dưới tấm vải trải giường của nó, ấm và hơi tanh. Trước hết, nó cố gắng tự thuyết phục bản thân rằng chẳng có gì xảy ra cả, nhưng khi Bố tiến đến gần hơn và ôm lấy nó, nó bật khóc và thú nhận sự thật vào tai ông.
“Bố ơi,” nó thầm thì, “Bố ơi,” và chỉ có vậy thôi. Ông đã ngửi được cái mùi ấy rồi.
Ông nhẹ nhàng nhấc nó ra khỏi giường rồi mang nó vào phòng rửa. Việc này xảy ra sau đó vài phút.
“Chúng ta sẽ lột tấm vải trải giường ra,” Bố nói, và khi ông luồn tay xuống dưới và kéo tấm vải lên, có thứ gì đó rơi ra và đập xuống đất đánh “thịch”. Vật bị rơi ra ấy là một quyển sách màu đen có bìa in chữ bạc, nó nằm ngay giữa đôi bàn chân của người đàn ông cao lớn ấy.
Ông nhìn xuống quyển sách.
Ông nhìn đứa bé gái, lúc này đang e dè so vai.
Rồi ông tập trung và đọc thành tiếng nhan đề quyển sách: “Sách hướng dẫn của phu đào huyệt”.
Vậy ra tên sách là như thế, Liesel nghĩ thầm.
Giữa họ khi ấy như có một bức tường câm lặng chắn ngang qua. Người đàn ông, đứa bé gái, quyển sách. Ông nhặt quyển sách lên và nói, giọng nhẹ nhàng như vải bông vậy.
MỘT CUỘC ĐỐI THOẠI LÚC 2 GIỜ SÁNG
“Của con đây à?”
“Vâng, thưa Bố.”
“Con có muốn đọc nó không?”
Lại “Vâng, thưa Bố.”
Một nụ cười mệt mỏi.
Đôi mắt kim loại đang tan chảy.
“Tốt hơn là ta nên đọc nó sau.”
Bốn năm sau, khi con bé bắt đầu viết trong căn hầm nhà, hai ý nghĩ đã nảy ra trong đầu Liesel về ý nghĩa của việc tè ra giường ấy. Trước hết, nó cảm thấy vô cùng may mắn khi người phát hiện ra quyển sách là Bố. (May thay, khi tấm vải trải giường đã được giặt xong từ trước đó, Rosa đã bắt Liesel lột trần cái giường ra và dọn dẹp lần nữa. “Và hãy nhanh lên, đồ con lợn! Mày tưởng ta có cả ngày để làm việc này đấy à?”) Thứ hai, nó rõ ràng là rất tự hào về vai trò của Hans Hubermann trong việc học hành của mình. Bạn sẽ không nghĩ thế đâu, nó viết, nhưng trường lớp chả giúp được gì nhiều trong việc tôi biết đọc. Mà người đó chính là Bố. Người ta cho rằng ông không được khôn ngoan lắm, và đúng là ông đọc không được nhanh, nhưng tôi sẽ sớm biết rằng chính những từ ngữ và chữ viết đã từng cứu sống ông một lần. Hay ít nhất, là những từ ngữ và một người đã dạy ông chơi đàn xếp...
“Việc gì quan trọng nhất làm trước,” đêm hôm ấy Hans Hubermann đã nói như thế. Ông giặt tấm vải trải giường và phơi nó lên. ‘‘Bây giờ,” ông nói khi quay lại với con bé “Hãy bắt đầu lớp học lúc nửa đêm này đi nào.”
Bóng đèn vàng đầy bụi được bật sáng.
Liesel ngồi trên lớp vải trải giường sạch sẽ và lạnh lẽo đắm chìm trong sự xấu hổ, nhưng cũng vô cùng hân hoan. Ý nghĩ về việc trót tè dầm khiến nó ngượng, nhưng nó sẽ đọc được quyển sách.
Niềm phấn khích trào dâng trong lòng nó.
Những viễn cảnh về một thiên tài đọc sách mười tuổi được thắp bừng lên.
Nhưng giá như việc này diễn ra dễ dàng.
“Nói thật với con nhé,” Bố nói ngay từ đầu, “Bố đọc cũng được tốt lắm đâu.”
Nhưng việc ông đọc khá chậm cũng chẳng hề chi. Gì thì gì, biết đâu việc ông đọc chậm còn có ích nữa là khác. Có thể nó sẽ khiến ông đỡ phiền muộn hơn khi phải đối mặt với kỹ năng đọc sách tệ hại của con bé.
Đã vậy, lúc đầu thì có vẻ như Hans vẫn không được thoải mái cho lắm lúc ông cầm lấy quyển sách và đọc lướt nó.
Khi ông tiến đến và ngồi xuống giường cạnh con bé, ông ngả người ra đằng sau, duỗi cẳng chân duỗi nghiêng theo chiều dài cái giường. Ông kiểm tra lại quyển sách lần nữa và thả nó xuống tấm chăn “Tại sao một đứa bé gái đáng yêu như con lại muốn đọc một thứ như thế này cơ chứ?”
Một lần nữa, Liesel nhún vai. Giá như người phu đào huyệt tập sự nọ đã đọc tất cả cá tác phẩm của hay bất cứ danh nhân nào khác tầm cỡ như vậy, đó mới là cái nên xuất hiện trước mặt họ. Con bé cố gắng giải thích. “Con – khi mà Quyển sách đang ngập trong tuyết, và –” Những từ ngữ được thốt ra thật nhẹ nhàng và cứ lần lượt rơi khỏi cạnh giường, rồi trút sạch xuống sàn nhà như bột vậy.
Dù vậy, Bố vẫn biết phải nói gì. Ông luôn biết mình phải nói gì.
Ông luồn tay vào mớ tóc đang ngái ngủ của mình và vuốt ngược chúng lên, rồi nói, “Hãy hứa với bố một chuyện, Liesel. Nếu bố có chết sớm, con phải bảo đảm rằng họ chôn cất bố đúng cách đấy nhé.”
Con bé gật đầu, với một sự chân thành tột bực.
“Không được bỏ qua Chương Sáu, hay mục thứ Tư trong Chương Chín đấy nhé.” Ông cười, và đứa bé gái tè dầm cũng cười theo. “Bố mừng là mọi việc đã đâu vào đấy. Giờ thì ta có thể bắt đầu đọc quyển sách này được rồi.”
Ông chỉnh lại tư thế ngồi, sương ông kêu răng rắc hư những tấm ván sàn cũ kỹ vậy. “Cuộc vui bắt đầu.”
Được khuếch đại bởi sự tĩnh lặng của màn đêm, quyển sách mở ra – kèm một cơn gió mạnh.
***
Khi nhớ lại, Liesel có thể nói chính xác bố nó đang nghĩ điều gì lúc ông lướt qua trang đầu tiên của quyển Sách hướng dẫn của phu đào huyệt. Khi đã nhận thức được độ khó của quyển sách, ông hiểu rất rõ ràng rằng một thứ như thế này khó có thể trở thành một quyển sách tập đọc lý tưởng được. Nó có những từ ngữ mà ngay cả ông cũng thấy khó khăn với chúng. Ấy là chưa nói đến sự không lành mạnh của chủ đề quyển sách. Phần đứa bé gái, có một khao khát bất chợt được đọc nó mà con bé thậm chí còn không thèm cố tìm hiểu nguyên do. Ở một mức độ nào đó, có lẽ nó muốn chắc chắn rằng em trai nó đã được chôn cất đúng cách. Dù lý do ấy có là gì đi nữa, khao khát được đọc quyển sách của nó cũng mạnh mẽ như bất kỳ con người mười tuổi nào có thể trải nghiệm được.
