Trong khu rừng bao la, tòa lâu đài nhỏ của Xtanitza vươn lên giữa những cành lá xanh tốt của những cây cổ thụ mấy trăm năm bao khắp chung quanh. Khi xưa Hoàng thân Alôy đã cho xây dựng theo kiểu của thế kỷ thứ 17, theo mẫu một lâu đài ngài có trên một lãnh địa ở nước Áo. Rất xám, rất nhiều vết rạn, có những chỗ dây trường xuân phủ dày, tòa lâu đài có dáng dấp thật lãng mạn.
Ở bên trong, các đồ gỗ cổ xưa hài hòa với tuổi và phong cách của ngôi nhà cổ, nơi xưa kia các ông hoàng Đờ Vitengrat chỉ đến một hai tháng để mê mải với trò vui yêu thích của họ. Valđimia đã bỏ vẻ huy hoàng vốn có ở các dinh cơ vương giả. Người hầu được cho đến trước để sửa chữa ở mức tốt nhất có thể được với thứ nhiệt tình mà họ đưa ra để phục vụ một ông chủ khó tính không cho phép một khiếm khuyết nào.
Một buổi sáng tháng chín, những người gác rừng, gác săn, cả những người đuổi thú đến từ hai hôm trước cùng với chó săn và ngựa, đứng xếp hàng trước lâu đài để đón điện hạ, người đưa thư đã bào ngày đến từ hôm trước.
Viên quản lý, một người thấp bé mặt khó đăm đăm, đi qua đi lại có vẻ hoảng hốt. Người gác rừng trưởng kiểm tra lại những người cấp dưới một lần nữa. Anh ta đứng lại bên một người, một ông già khỏe mạnh nhưng bộ mặt gày gò và hằn các nếp nhăn.
- Đàn lợn rừng đến gần chỗ bác hôm qua phải không, bác Hopnich?
- Phải đấy, Paven Alêchxăngđrovit ạ. Bà em họ tôi trông thấy chúng đã chạy đi gọi tôi. Nhưng khi tôi về đến nơi thì chúng đã chạy rồi. Chà, chúng phá phách quá, những con vật tồi tệ ấy!
Người quản lý thông báo:
- Xe đến kia rồi!
Những người gác thôi nói chuyện, đứng thẳng tắp theo tư thế quân sự. Một lát sau, một chiếc xe có mui xuất hiện, đến đỗ trước lâu đài. Hoàng thân mặc quân phục bình thường của đại tá kỵ binh cận vệ bước xuống. Ôbe Đờ Grơiy xuống theo. Ngay lập tức, Hòang thân mắng người quản lý đang khúm núm cúi đầu trước mặt chàng bằng một giọng còn quá hơn là xẵng:
- Đường đi không được tu bổ cẩn thận. Xe của ta bị xóc dữ dội. Nếu mọi sự đều như kiểu này thì ta không dành cho anh những lời khen đâu.
Viên quản lý càng còng lưng xuống, cố ấp úng mấy lời xin lỗi, nhưng một cử chỉ cáu gắt đã ngắt lời anh ta:
- Ta cần gì đến những lý do của anh. Im đi.
Rồi quay lưng lại phía Xtretnop đang sợ hãi, Vlađimia nói mấy lời với người đội trưởng đội gác rừng, nhanh chóng duyệt qua những người gác rồi vào lâu đài cùng với Đờ Grơiy.
Đàng sau họ, viên quản lý càng khom lưng thấp hơn rồi lủi mất. Những người gác tản đi từng nhóm và bàn tán về sự việc làm cho họ vui thích vì họ ghét Xtretnốp.
Ông già Hốp nich đi gần một chàng trai cao lớn tóc hung, nói:
- Điện hạ cư xử với mọi người nghiêm khắc thật! Cậu thấy thế nào, Ăngđrê Mikhailovit?
- Chà! Về việc ấy à!… Gã Xtretnốp sẽ được biết như thế nào về chuyện kia!…. Nhưng này, ngài Hoàng thân của chúng ta đẹp trai thật đấy.
Hốpnich gật đầu tán thành và khẽ nói:
- Phải… phải.
Một nếp nhăn lo âu hằn trên trán lão trong khi lão vừa đi vừa nghe anh bạn trẻ tán gẫu. Anh chàng nỳa chia tay lão ở gần một ngôi nhà nhỏ dựng ở ven khoảng rừng thưa. Ông già đẩy cửa bước vào một gian phòng đồ đạc đơn sơ nhưng chỗ nào cũng sạch sẽ. Một người đàn bà tóc xám đang ngồi khâu bên cửa sổ ngẩng đầu lên và hơi mỉm cười làm hằn thêm nếp nhăn trên mặt.
- À, ông về rồi đây, Nicôla! Thế nào, Điện hạ đến rồi chứ?
- Rồi.
Sau tiếng trả lời vắn tắn, người gác ngồi xuống, để chiếc mũ vải lên bàn bên cạnh rồi hạ giọng nói tiếp:
- Chúng ta chỉ còn cách phải hết sức thận trọng! Không thể để ngài nhìn thấy “cô ấy”. Cần nhất là như thế!.. Một lần cũng không được! Ngài trẻ tuổi, ngài đẹp trai, và chắn chắn là ngài đã quen không bị ai làm điều gì trái ý.
- Ông làm tôi sợ. Nicôla, sợ cho tiểu thư của chúng ta!
Bác chắp hai tay lại, vẻ sợ hãi lộ rõ trong đôi mắt xưa kia có màu xanh lam của đồ sứ.
- Cô ấy đẹp quá! Quá đẹp. Nhưng trời ơi, với hoàn cảnh hiện nay của cô ấy….
- Này, không bao giờ được để cho Hoàng thân nhìn thấy cô ấy, tôi nhắc lại với bà điều này, Irina! Mới nghĩ đến tôi đã run lên rồi… Vậy là ban ngày cô ấy không được ra khỏi nhà, trong suốt thời gian điện hạ ở đây.
- Thế mới vui chứ! Tội nghiệp cô bé đáng yêu, cô vốn đã chẳng có gì để vui chơi!
- Làm thế nào được, cần phải như thế. Vả lại, tôi không nghĩ rằng Hoàng thân ở đây lâu. Khi ngài giết được vài con lợn rừng rồi, ngài sẽ chán ngấy Xtanitza vì đây đâu phải là nơi giải trí. Thế là ngài ra đi và chúng ta lại yên ổn.
Irina thở dài nói khẽ:
- Yên ổn!… ôi, làm sao chúng ta có thể yên ổn được khi ta chưa biết mình phải làm gì, ông Nicôla tội nghiệp ơi.
Hai hôm sau, tiếng kèn săn thổi, tiếng chó săn sủa, làm náo động sự yên tĩnh quen thuộc của khu rừng. Những ngày tiếp theo cũng thế. Thời gian xen kẽ các cuộc săn Hoàng thân đưa ông Đờ Grơiy đi chơi những chặng đường dài, cưỡi ngựa hoặc đi xe. Buổi tối, hai người ngồi nán lại đến khuya chuyện trò, hút thuốc trong gian phòng khác cổ xưa trang trí bằng các đồ gỗ chạm trổ và những tấm thảm thể hiện chiến tích các cuộc đi săn. Hoặc là Vlađimia lấy đàn vĩ cầm ra chơi đôi lúc đến tận khuya. Chàng đặc biệt giỏi âm nhạc nhưng chỉ chơi cho một số ít người được biệt đãi nghe. Ôbe, bản thân cũng rất sành âm nhạc nên đã đánh gái được đầy đủ giá trị của sự biệt đãi ấy. Trong sự thân mật hàng ngày, người sĩ quan trẻ hiểu biết rõ hơn sự phong phú kỳ lạ của một trí tuệ uyển chuyển, sáng ngời, đồng thời lại sâu sắc; trí tuệ ấy phối hợp với những thiên bẩm về hình dáng làm cho người này có sức mê hoặc không cưỡng lại được. Còn về phương diện đức hạnh, chàng dè dặt nhận xét của mình. Vlađimia bộc lộ rất tự nhiên thái độ hoài nghi lạnh lùng và tuyên bố không bao giờ băn khoăn đến sự tôn trọng tình cảm, đến nghĩa vụ đạo đức, ngoài nhiệm vụ chàng phải có đối với Tổ quốc và Hoàng đế. - Bổn phận duy nhất mà tôi biết – chàng quả quyết – đó là sự vui thích của tôi. Ông tôi đã dạy tôi theo nguyên lý dễ chịu ấy và tôi đã điều khiển cuộc sống của mình đúng như thế.
Sống trong không khí xu nịnh từ thuở thơ âú, chỉ biết những thái độ phục tùng, quỵ lụy, sốt sắng một cách nô dịch, Vlađimia chưa bao giờ gặp điều gì cản trở ý muốn của mình. Tính kiêu ngạo của chàng phát triển thoải mái và các xu hướng độc đoán được củng cố đến mức chuyên chế. Ôbe đã nhìn thấy chàng có thái độ khinh bỉ, đôi lúc tàn nhẫn biết chừng nào trong cách cư xử với những người phục vụ của mình, trong khi họ tận tâm đến cuồng tín đối với chàng. Tóm lại, ông Đờ Grơiy nhận xét rằng người chủ nhà của mình thể hiện một câu đố khá đáng ngại. Tuy vậy, chàng vẫn bị mê hoặc; chàng hiểu thêm rằng một người như thế sẽ được say mê và không bao giờ quên được.
Ngày chủ nhật sau hôm nọ đến, Vlađimia cùng với khách đến nhà thời làng làm lễ Chúa. Các ông hoàng Đờ Vitengrat vẫn theo đạo Gia-tô, chính giáo của nước Nga, và đã đưa đạo giáo ấy vào nhiều lãnh địa của mình. Tuy mấy nguyên lý giáo dục tôn giáo tiếp thu từ lúc nhỏ không đứng vững trước những bài học của ông chàng về sự không quan tâm trước những bài học của ông chàng về sự không quan tâm và rất phóng khoáng về mặt đạo đức. Vlađi mia vẫn duy trì vài hành động truyền thống chàng coi như lần có trong vị trí cao của mình.
Những người dân của làng Verki bé nhỏ được nhìn thấy chàng ở ghế lãnh chúa bỏ không đã nhiều năm.
Chiều hôm ấy, Hoàng thân và khách đi chơi xa, ra khỏi rừng và phóng ngựa trên những con đường dốc đứng.
Đi chơi về, chàng ăn tối với khác trong gian phòng ăn rất dài dành cho những bữa ăn đông đúc của những người đi săn. Ôbe yêu thích cảnh thuần khiết cổ kính và uye nghiêm này, khung cảnh đế vương này được tạo ra rất hoàn hảo cho chủ nhân nơi đây. Chàng yêu vẻ nên thơ của Xtanitza, yêu sự yên tĩnh trong hiu quạnh của nó, yêu cái đẹp hoang dã của khu rừng, Vlađimia nói:
- Sang năm chúng mình sẽ trở lại đây. Tôi cũng rất thích Xtanitza và với một người bạn như ông, ta có thể thách thức mọi buồn chán đấy.
Tối hôm ấy, ông Đờ Grơiy chia tay chủ nhà sớm hơn thường lệ một chút. Vlađimia ngồi lại phòng khách một mình. Chàng lấy vĩ cầm ra chơi rất lâu, sáng tạo ra những tiết tấu nồng nhiệt, sôi nổi, những ađagrid tỏa rộng và sâu lắng, những tiếng hát kỳ lạ như thể giấc mơ của một tâm hồn đang băn khoăn. Ba cửa sổ to mở ra khu rừng đang tắm trong ánh trăng dịu dàng. Khi Vlađimia bỏ cung kéo đàn xuống, chàng đến gần một cửa sổ đứng trầm ngâm giây lát, mắt hướng về nơi xa thẳm của một lối đi trắng xoa ánh trăng dưới vòm lá yên tĩnh của những tán cây lâu năm. Rồi chàng thong thả bước xuống các bậc thềm đá ngăn cách cửa với mặt đất và tiến vào trong ánh sáng xanh nhạt.
Ngẫu nhiên, chàng đi vào một con đường nhỏ phủ đầy rêu. Được lót êm như thế, bước chân chàng không làm náo động sự yên tĩnh mênh mang của khu rừng. Chàng thích sự lặng lẽ này, thích vẻ đẹp ban đêm ấy. Tâm hồn chàng đang trải qua một trong những giai đoạn của trạng thái mỡ màng đôi khi làm cho chàng rời bỏ mọi người, mọi thú vui chơi để hãm mình trong cô đơn.
Con đường chàng đã chọn đưa đến một quãng rừng thưa nhỏ hơi thấp xuống. Vừa đến đây, Vlađimia đột ngột dừng lại, với một động tác nhẹ nhàng tỏ vẻ ngạc nhiên.
Ở ven quãng rừng thưa ấy, một người con gái đang đứng tựa vào thân cây bạch dương. Chàng chỉ trông thấy một bên mặt nàng. Thoạt trông như thế chàng đã thấy nàng đẹp lạ lùng. Ánh trăng chiếu thẳng vào nàng. Vlađimia nhìn thấy rõ đường nét của thân hình đang bơi nghiêng nghiêng với dáng điệu thật thoải mái, tóc nàng hình như màu hung thẫm rủ thành hai bím xuống vai, áo đen đơn sơ, gần như nghèo nàn.
Cô gái xinh đẹp kia hình như còn rất trẻ. Nàng đứng im không cử động, mí mắt hơi khép xuống. Rất thích thú, Vlađimia bước tới mấy bước không một tiếng động và nhìn thấy hàng mi dài và thẫm rủ bóng trên cái má thanh tao. Khóe môi nàng có một nét hằn đau khổ. Bàn tay trái nàng nhỏ và thanh tú, buông thõng xuống chiếc váy thẫm. Rồi cô gái xa lạ ấy giơ tay lên trước mặt rồi đặt lên trán một lúc, cử chỉ mệt mỏi.
Lúc ấy Vlađimia lao vào quãng đường dốc xuống khoảng rừng thưa. Cô gái giật mình, cử chỉ hoảng hốt, thốt lên một tiếng kêu sợ hãi, và trước khi Hoàng thân đến được chỗ cô, cô đã nhảy vội ra lối khác, nhẹ nhàng như một con nai đang bị đuổi theo.
Vlađimia mỉm cười thích thú nghĩ:
- Cứ chạy đi, ta sẽ nhanh chóng bắt được cô. Cô gái đẹp ạ.
Rồi chàng lao theo cô, tiếng cựa giầy vang lên trên nền đất cứng. Nhưng cô gái lạ chạy cũng nhanh không kém. Chân cô gần như không chạm đất. Tuy nhiên, cô chạy yếu dần. Trông thấy thế, Hoàng thân gọi cô:
- Đứng lại đi! Đừng có tự làm mệt thêm vô ích, ta vẫn đuổi kịp cô.
Nhưng mấy lời ấy chỉ có tác dụng làm cho cô gái hoàn thành sự cố gắng cuối cùng. Một khoảng rừng thưa rộng hiện ra. Một ngôi nhà gác rừng nhỏ đang ngủ im giữa rừng cây. Cô gái chồm đến cửa, đẩy ra rồi biến vào trong.
Vlađimia dừng lại, thoạt tiên hơi sửng sốt, rồi chàng lại cười và khẽ nói:
- Cô tưởng có thể trốn thoát được ta và giễu cợt ta như thế chăng, cô bé xinh đẹp.. ta sẽ có cô, đừng sợ gì hết, chú nai hoang dã ơi.
Chàng quay về, chân bước chậm rãi. Tâm trí chàng bận rộn với sự xuất hiện kia. Có lẽ ánh trăng đã lý tưởng hóa sắc đẹp của cô. Có lẽ khi nhìn lại nàng ban ngày, chàng sẽ cảm thấy thất vọng. Chàng nhún vai nghĩ:
- Để rồi xem. Chắc là con gái một người gác rừng, dù thoạt nhìn, cô ta không có vẻ như thế. Ta sẽ hỏi Xtretnốp về vấn đề này.
