Mùa hè năm 2000 ở miền Nam vẫn rất nóng.
Lương Mộ 12 tuổi theo dàn hợp xướng thiếu nhi đi thi ở thành phố miền Nam, chủ đề cuộc thi năm đó là “Tuổi trẻ cống hiến cho Trung Quốc”. Mười hai đội từ khắp cả nước lọt vào vòng chung kết, đội của Lương Mộ là dàn hợp xướng thiếu nhi thuộc một dàn nhạc giao hưởng nổi tiếng, trưởng đoàn và chỉ huy là nhạc sĩ nổi tiếng Phương Hồng Niên.
Lương Mộ vào dàn hợp xướng thiếu nhi từ năm năm tuổi, theo đoàn đi khắp nơi.
Ngày trước vòng chung kết, dàn hợp xướng tổ chức một buổi biểu diễn giao lưu với dàn hợp xướng địa phương Phồn Tinh.
Bọn trẻ đã tập luyện từ lâu nên rất quen thuộc với những buổi biểu diễn giao lưu, đã mặc xong trang phục biểu diễn đợi trong sảnh diễn. Giáo viên piano đang thử đàn, bọn trẻ nhỏ giọng chơi đùa. Lúc này có một nhóm trẻ nhỏ hơn bước vào, cô bé đi cuối mặc trang phục biểu diễn trông không khác gì các bạn, nhưng làn váy lại được thêu hoa văn đẹp mắt.
“Nhìn váy bạn ấy kìa, đẹp quá.”
Cô bé nghe thấy mọi người bàn tán, dường như đã quen, ngẩng đầu đứng đó, như một con thiên nga kiêu hãnh.
Đồng đội của Lương Mộ bị thu hút bởi chiếc váy đẹp của cô bé, chạy sang bên kia, xin được xem váy của cô bé.
Cô bé bị vây quanh, trở nên lúng túng. Ngón tay nắm lấy váy, như một con rối dây theo chỉ thị của mọi người: Muốn xem phía sau! Phía trước cũng đẹp!
“Mẹ của Trương Thần Tinh làm váy đẹp lắm.”
“Nhà Trương Thần Tinh còn có nhiều sách nữa.”
Bạn học trong đoàn hợp xướng Phồn Tinh tự động trở thành chiếc loa tuyên truyền cho Trương Thần Tinh, cảm thấy chiếc váy của cô bé thật đẹp, trước mặt đoàn hợp xướng lớn đến từ thành phố lớn coi như đã giành lại được một điểm.
Lương Mộ 12 tuổi cũng lén nhìn váy của Trương Thần Tinh, thật sự rất đẹp, cậu cảm thấy họa tiết trên đó ứng với một bài thơ cổ, nhưng không chắc lắm. Cuối cùng, sau buổi biểu diễn, cậu chặn Trương Thần Tinh lại.
“Trương Thần Tinh, trên váy của em thêu phong cảnh trong bài thơ cổ phải không?” Lương Mộ hỏi.
Trương Thần Tinh 10 tuổi bị chặn lại có chút lo lắng, lùi lại một bước.
“Đừng sợ, tôi ở đoàn hợp xướng bên cạnh, tôi là Lương Mộ.”
“Tôi biết, anh hát bè.” Trương Thần Tinh đi vệ sinh nghe thấy Lương Mộ thử giọng, lúc đó đã cảm thấy giọng của anh rất hay.
“Vậy trên váy của em là…”
“‘Xuân giang triều thủy liên hải bình, hải thượng minh nguyệt cộng triều sinh."” Trương Thần Tinh hơi cúi người, kéo váy lên giải thích cho Lương Mộ: “Mẹ tôi nói đây là sông là biển, đây là mặt trăng, đây là thủy triều.”
Lúc đó, Lương Mộ bị ba mẹ gọi là “đứa con ngỗ nghịch”, học thuộc bài khó còn hơn lên trời, thỉnh thoảng sẽ bị đánh vào tay. Giờ nghe Trương Thần Tinh nói vậy, cậu lại nhìn kỹ, “Đúng thật! Thật sự là mẹ em tự thêu sao?”
“Đương nhiên.”
“Thật đẹp. Rất vui được gặp em, hẹn gặp ở cuộc thi nhé!” Lương Mộ quay người chạy đi.
Ngày thi đấu, Trình Dư Thu đến xem con trai biểu diễn, cũng nhìn thấy Trương Thần Tinh và người mẹ đặc biệt của cô bé. Khi kết thúc, mẹ của Trương Thần Tinh mặc một chiếc sườn xám lụa, búi tóc đơn giản, nhìn như người trong tranh. Bà mang hai chai nước ngọt thưởng cho Trương Thần Tinh, hai mẹ con đứng ở cửa sảnh diễn, mẹ Trương Thần Tinh mở nắp chai, một làn hơi lạnh bốc lên. Trương Thần Tinh kiễng chân, vươn tay, háo hức đón lấy. Nghe thấy Lương Mộ gọi mình, cô bé cười quay đầu lại, “Lương Mộ, anh uống nước ngọt không?”
“Có thể uống.” Trình Dư Thu đồng ý để Lương Mộ uống nước ngọt của Trương Thần Tinh, cười thân thiện với cô bé, thấy cô bé không chút do dự đưa chai nước của mình cho Lương Mộ, và đứa con trai vô duyên của bà ngửa đầu uống ngay. Bà gật đầu xin lỗi với mẹ của Trương Thần Tinh, trò chuyện vài câu, coi như là giao lưu giữa phụ huynh của đoàn hợp xướng.
Trên chuyến bay về nhà, Trình Dư Thu vẫn nói với Lương Mộ: “Chiếc váy đó đẹp quá. Mẹ cô bé đó thật khéo tay!”
Trình Dư Thu rất ít khi ngưỡng mộ ai, cũng ít tự trách, thời gian đó bà phá lệ suy nghĩ về thái độ của mình với con trai, cuối cùng kết luận: “Có lẽ mẹ thật sự không đảm đang. Con nhìn mẹ cô bé đó xem, thương con gái biết bao, đến váy biểu diễn cũng tự thêu họa tiết. Đó là thêu đó! Phải tốn bao nhiêu thời gian chứ! Mẹ con cả đời này không bao giờ làm được như vậy.”
“Nhưng không sao, mẹ có thể ở bên con.”
“Vậy mẹ có thể giúp con hủy bỏ đợt huấn luyện đội thiếu niên không?”
“Không thể.”
Lương Mộ từ nhỏ đã biết lời Trình Dư Thu không đáng tin. Trong mắt người khác, Trình Dư Thu là mẫu người mẹ không đảm đang điển hình, bà không trực tiếp nuôi dạy con, chỉ điều khiển ba của Lương Mộ là Lương Hiểu Quang. Theo lời bà thì: “Cả nhà chúng ta đều nghe lời mẹ, cứ cùng nhau đồng lòng là được.”
Lương Mộ không tin lời Trình Dư Thu, nhưng lại thích thành phố nhỏ miền Nam mà mình đã đến. Trong thời gian thi đấu, hàng ngày cậu đi xe buýt qua thành phố cổ, những cây cầu cũ kỹ, mưa dưới mái hiên, chim én trên xà nhà, tất cả đều khác với miền Bắc. Ở thành phố nhỏ đó, điều Lương Mộ thích nhất là ngồi hóng mát bên cầu nhỏ cùng thầy Phương Hồng Niên. Mấy chiếc ghế nhỏ xếp thành hàng, bọn trẻ ngồi lên, mỗi đứa cầm một miếng dưa hấu, ăn xong lau miệng rồi theo người dẫn đoàn đi chơi.
Lương Mộ thích ngồi bên thầy Phương. Những đứa trẻ khác đi chơi, cậu ngồi yên đó. Thầy Phương dẫn cậu đi dạo quanh phố phường, đi qua một bưu điện, thậm chí còn bước vào viết hai tấm bưu thiếp. Năm 2000, Bắc Kinh nơi Lương Mộ sống đã là một thành phố hiện đại, ngoài vành đai hai đã hầu như không thấy bưu điện cũ như vậy.
Còn cũ hơn bưu điện, là một tiệm sách trong ngõ.
Tiệm sách đó cửa sổ loang lổ, treo một biển hiệu tróc sơn viết “Tiệm Sách Cũ”, chân tường có vài mảnh tường rơi và lá cây xanh, trên bậu cửa sổ có một chậu hoa rất thường thấy, một chiếc xe đạp cũ kỹ dựa vào tường. Trên bậu cửa sổ có đặt một tấm bảng đen, viết mấy chữ: “Sách hôm nay: ‘Trung Quốc Văn Hóa Yếu Nghĩa."”
“‘Trung Quốc Văn Hóa Yếu Nghĩa."” Thầy Phương đọc một câu, hỏi Lương Mộ: “Em biết viết về gì không?”
Thiếu niên Lương Mộ lắc đầu.
“Nếu thầy nhớ không lầm, Nhà xuất bản Nhân dân Thượng Hải xuất bản năm 1949, do bậc thầy quốc học Lương Thụy Minh viết. Em biết Lương Thụy Minh không?”
Lương Mộ lại lắc đầu.
“Trẻ con, cần học nhiều lắm!” Thầy Phương cười, “Tiệm sách này rất hợp ý thầy.”
Thầy Phương đi vào trong, Lương Mộ theo sau. Một người đàn ông gầy ốm đang ngồi trong tiệm sách sửa một cuốn sách cũ. Hai người tò mò đứng trước bàn sách nhìn một lúc. Chủ tiệm thân thiện, ngẩng đầu ngại ngùng cười với họ, “Có thể thoải mái xem sách.”
“Tính tiền thế nào?”
“Nửa tiếng đầu miễn phí. Người đến đều là khách.” Người đàn ông đeo kính gọng vàng, ánh mắt ôn hòa, ngón tay dài mảnh, đầu ngón tay quấn băng cá nhân. Thấy Lương Mộ nhìn tay mình, ông giải thích: “Bị giấy cắt vào.” Bên cạnh tay ông, chính là cuốn “Trung Quốc Văn Hóa Yếu Nghĩa” ghi trên bảng đen. Có lẽ là cuốn ông sắp sửa hoàn thành, chuẩn bị bán ra.
Thầy Phương là nhạc sĩ, đi khắp thế giới, tầm nhìn rộng lớn, nhưng lại hứng thú với việc sửa sách. Ông ngồi trước bàn chăm chú xem chủ tiệm sửa sách, thỉnh thoảng hỏi: “Vậy chỗ này phải dùng giấy làm cũ thay vào?”
“Chỗ này phải vẽ lại?”
“Nếu toàn bộ sách hỏng thì sao?”
Người đàn ông sửa sách tỉ mỉ, trả lời câu hỏi cũng rất chi tiết. Thỉnh thoảng ngừng công việc trong tay, nghiêm túc giải thích và trình bày cho thầy Phương: “Toàn bộ sách hỏng còn tùy mức độ. Nếu chữ hoàn toàn mờ, không nhìn rõ bản gốc, cơ bản coi như sách phế.”
Lương Mộ cũng thấy hứng thú, chăm chú xem và nghe. Đôi lúc ánh mắt giao nhau với người đàn ông, thấy ông mỉm cười, có dáng vẻ quân tử nhã nhặn. Đây cũng là lần đầu tiên Lương Mộ cảm thấy hứng thú với việc ghi lại hình ảnh, lúc đó cậu nghĩ rằng tay nghề như vậy nếu được ghi lại sẽ rất đáng để truyền lại.
Hôm đó, thầy Phương nhất quyết không chịu rời đi, muốn chờ chủ tiệm sửa xong quyển sách và trả tiền mua. Thầy chỉ có một yêu cầu, mong chủ tiệm viết một câu tặng. Chủ tiệm hơi ngại ngùng, “Nhưng tôi không phải là danh nhân, tôi chỉ là một người sửa sách, lời tặng của tôi không có ý nghĩa gì.”
“Không đâu.” Thầy Phương lắc đầu, “Rất có ý nghĩa. Đây là quyển sách mà tôi tận mắt nhìn thấy anh sửa lại, do chính tay người thợ sửa sách viết lời tặng, rất quý giá.”
Chủ tiệm không thể từ chối, cầm bút viết. Chữ nhỏ ngay ngắn, viết rằng:
“Gặp gỡ tình cờ, đều là khách nơi đất khách.”
Thầy Phương cảm động vô cùng, trước khi đi còn yêu cầu chủ tiệm viết địa chỉ và nói với ông: “Tại nhà tôi cũng có vài quyển sách quý, mong anh giúp sửa. Tôi chỉ có một yêu cầu, khi gửi trả lại, mong anh viết vài chữ.”
Chủ tiệm đồng ý, tiễn họ đến đầu ngõ.
Nhiều năm sau đó, Lương Mộ vẫn có ấn tượng sâu sắc về tiệm sách và chủ tiệm đó. Người đàn ông gầy ốm, trắng trẻo, đeo kính gọng vàng, cười có hai lúm đồng tiền, nói chuyện chậm rãi, mang âm điệu địa phương nhẹ nhàng.
Đó cũng là một trong những ấn tượng không thể phai mờ về thành phố này trong lòng Lương Mộ.
Sau cuộc thi hợp xướng lần đó, hai đoàn hợp xướng duy trì liên lạc, thỉnh thoảng gửi thư, gọi điện, trao đổi bản nhạc và quà tặng. Các em nhỏ trân trọng tình bạn có được nhờ sở thích chung, Lương Mộ cũng vậy. Mỗi khi thầy Phương thu thập thiệp, Lương Mộ đều tham gia.
“Em định gửi thiệp cho ai?”
“Trương Thần Tinh. Em chỉ biết mỗi em ấy.”
Các bạn nhỏ đều muốn gửi thiệp cho Trương Thần Tinh, vì cô bé có một bộ trang phục biểu diễn đẹp và một người mẹ đẹp.
“Không thể chỉ gửi cho Trương Thần Tinh được.” Thầy Phương cười nói: “Các em nhớ đến một người nhờ trang phục biểu diễn, điều đó tốt. Nhưng đoàn hợp xướng Phồn Tinh còn nhiều bạn nhỏ khác, chỉ gửi cho Trương Thần Tinh thì các bạn khác sẽ buồn.”
Kết quả cuối cùng là thiệp gửi cho toàn thể đoàn hợp xướng Phồn Tinh, kèm theo dòng chữ “Chúng mình nhớ Trương Thần Tinh và các bạn, mong gặp lại!”
Nhiều bạn học biết Lương Mộ có một người bạn xa xôi, mẹ bạn ấy rất giỏi, nhưng Lương Mộ không có thông tin liên lạc của bạn ấy, chỉ có thể gửi lời qua thư của đoàn hợp xướng.
Năm đó, Lương Mộ 12 tuổi chỉ quan tâm đến hai việc: Một là vượt qua giai đoạn đổi giọng suôn sẻ, hai là xác định ước mơ của mình.
Nhìn thấy chủ tiệm sửa sách, Lương Mộ bỗng nhiên hứng thú với việc ghi lại hình ảnh và ánh sáng. Mùa hè năm đó, cậu năn nỉ ba mua cho một chiếc máy quay, từ trại hè về, cậu mang máy quay đi khắp nơi. Cậu bắt đầu quan sát con người, những tính cách khác nhau.
Và khi đã đắm mình vào thế giới phim ảnh, cậu không thể nào thoát ra được nữa.
