- Dân có thể làm theo được, nhưng không thể hiểu biết được*. Đạo lý trong này, không phải chỉ nói suông mà thôi.
*Nguyên văn: Dân khả sử do chi, bất khả sử tri chi, trích từ Luận ngữ của Khổng tử. Đời sau có nhiều cách lý giải câu nói này, nhưng được hiểu nhiều nhất là chính sách ngu dân: Muốn sai bảo dân, không để cho họ hiểu biết.
Trên sườn núi vào ngày này, Tả Đoan Hữu vẫn luôn trầm mặc cuối cùng đã mở miệng nói chuyện, với tuổi tác của ông ta, đã từng gặp qua quá nhiều người và chuyện, thậm chí lúc Ninh Nghị hét ra tám chữ “Cạnh tranh sinh tồn, hợp thì được sống” đều chưa từng lộ vẻ xúc động. Duy nhất chỉ có trong mấy câu lảm nhảm cười cợt cuối cùng của hắn, cảm nhận được khí tức cổ quái.
Ninh Nghị ngồi đó ngẩng đầu lên, ánh mắt bình tĩnh như hồ sâu, nhìn sang lão nhân. Gió núi thổi qua, xung quanh mặc dù có mấy trăm người đang giằng co, nhưng ngay thời khắc này, vẫn là một mảnh yên tĩnh. Lời nói của Ninh Nghị vang lên một cách nhẹ nhàng.
- Trong nhà thê tử của ta là thương nhân buôn vải, bắt đầu từ thời viễn cổ, mọi người học cách dệt vải, ban đầu là đơn thuần dùng tay xe sợi. Quá trình này kéo dài hoặc mấy trăm, hoặc trên ngàn năm, rồi xuất hiện khung cửi, con thoi, sau đó nữa, có guồng quay tơ. Bắt đầu từ những năm đầu của Vũ triều, triều đình coi trọng thương nghiệp, bắt đầu có xưởng nhỏ xuất hiện, cải tiến máy dệt. Hai trăm năm lại đây, máy dệt vải phát triển, hiệu suất tăng lên hơn năm lần so với những năm đầu của Vũ triều. Trong thời gian này, tay nghề các nhà các hộ không giống nhau, thê tử của ta cải tiến máy dệt, nâng cao năng suất nhanh hơn khoảng hai mươi phần trăm so với các hộ dệt, nhà buôn vải bình thường, sau đó ta đến kinh thành, cho người cải tiến máy dệt, trong đó đại khái mất thời gian hơn một năm, hiện giờ hiệu suất máy dệt đại khái đã là mười lần so với Vũ triều những năm đầu. Đương nhiên, chúng ta ở trong núi, tạm thời đã không bán vải nữa.
Tả Đoan Hữu và Lý Tần cùng cau mày, nhìn thấy Ninh Nghị nắm hai tay vào nhau, tiếp tục nói.
- Quan sát vạn vật vận hành, nghiên cứu kỹ nguyên lý trời đất. Bên sông dưới núi có một nhà xưởng thủy lực, nó có thể liên kết với máy dệt vải, nếu như nhân thủ đủ nhanh, hiệu suất sẽ càng tăng gấp bội. Đương nhiên, nhà xưởng thủy lợi vốn dĩ đã có, chi phí không thấp, bảo trì và sửa chữa là một vấn đề, ta cho xây mấy cái lò cao nghiên cứu sắt thép trong núi, dưới nhiệt độ cao, sắt thép sẽ càng mềm dẻo. Dùng sắt thép như vậy vào trong nhà xưởng, có thể giảm thấp độ tiêu hao của nhà xưởng, giờ chúng ta đang tìm kiếm phương thức bôi trơn tốt hơn nữa, nhưng với cực hạn mà nói, sức người giống nhau, thời gian tương tự, sản xuất vải vóc có thể tăng lên ba mươi đến năm mươi lần so với Vũ triều những năm đầu.
- Chúng ta đã nghiên cứu khí cầu nhiệt, chính là đèn Khổng Minh lớn trên trời đó, có nó trên bầu trời, nhìn được toàn cảnh phía dưới. Phương thức đánh trận cũng sẽ thay đổi, ta am hiểu dùng hỏa dược nhất, chôn vùi dưới đất, các người cũng đã thấy rồi. Trong mấy năm nay, nâng cao việc vận dụng hỏa dược của ta còn vượt qua tích lũy hai trăm năm trước của Vũ triều, hiện tại súng kíp vẫn chưa thể thay thế tên nỏ, nhưng trong năm ba năm nữa, có lẽ sẽ có đột phá.
- Cho nên, nhân lực có hạn, vật lực vô cùng. Lập Hành quả nhiên là người của Mặc gia?
Tả Đoan Hữu nói một câu.
Ninh Nghị lắc đầu:
- Không, chẳng qua là nói trước mấy chuyện này. Tả công, ngài nói dân có thể làm cho theo, nhưng không thể làm cho biết, đạo lý này không chỉ nói suông. Ta nói với ngài cái này.
Hắn nói:
- Ta rất đồng ý với nó.
- Đây là đạo lý mà lão tổ tông truyền lại, càng là phù hợp với đạo lý trời đất.
Ninh Nghị nói:
- Có người lý giải thành, lão bách tính, nếu như có thể nhận trọng trách, thì nên cấp cho đặc quyền, không nên có quá nhiều hạn chế; nếu như không đủ điều kiện thì nên nói với họ điểm khiếm khuyết ở đâu, để họ cải thiện*. Đây đều là ý nghĩ ngông cuồng của thư sinh nghèo, thật sự quá đề cao bản thân. Thế giới này không có đạo lý cho kẻ ngu ngốc mở miệng. Thiên hạ nếu như vạn dân đều nói, vậy thiên hạ này chỉ sợ sẽ sụp đổ nhanh hơn. Tả công, người nói phải không.
*Như trên đã nói, đây là một cách hiểu khác câu nói của Khổng tử, cách hiểu khác nhau sẽ tùy thuộc vào cách ngắt câu khác nhau, như trong câu nói của Ninh Nghị này được cắt thành: Dân khả sử, do chi; bất khả sử, tri chi.
Tả Đoan Hữu không lên tiếng, nhưng đây vốn dĩ chính là chí lý của trời đất.
- Người thông minh thống trị kẻ ngu xuẩn, trong này không nói đến tình người, chỉ nói đến thiên lý. Gặp phải chuyện, người thông minh biết làm sao để phân tích, làm sao để tìm ra quy luật, làm sao có thể tìm được đường ra, kẻ ngu xuẩn, nghĩ mãi không ra, sao có thể để họ xen vào chuyện đại sự?
- Thời kỳ viễn cổ, có trăm nhà đua tiếng, tự nhiên cũng có người thương xót muôn dân, bao gồm Nho gia, giáo hóa thiên hạ, hy vọng có một ngày vạn dân đều hiểu biết đạo lý, người người đều thành quân tử. Chúng ta tự xưng văn nhân, thế nào gọi là văn nhân?
- Từ lúc Thương Hiệt chế ra chữ viết, dùng chữ viết để ghi chép sự lĩnh ngộ, trí tuệ cả một đời, một thế hệ, truyền cho đời sau. Vốn nhân loại như hài đồng, không cần có người tìm tòi từ đầu, trí tuệ của người trước, có thể lưu truyền, tích lũy hết đời này đến đời khác, nhân loại có thể đứng đầu vạn vật. Văn nhân, có nghĩa là người truyền đạt trí tuệ, nhưng trí tuệ có thể truyền khắp thiên hạ sao? Mấy ngàn năm nay, không có khả năng.
- Sách vở không đủ, tư chất hài đồng kém cỏi, mà truyền đạt trí tuệ, còn phức tạp hơn truyền đạt chữ viết nhiều. Vì lẽ đó, người có trí tuệ nắm giữ quyền hành, phò tá Thiên Tử lo việc triều chính, người không thể truyền thừa trí tuệ thì trồng trọt, làm công, hầu hạ người khác, vốn dĩ chính là sự thể hiện trật tự của trời đất. Bọn họ chỉ cần biết làm theo, nếu làm không được, thì giết! Thật sự muốn cho họ biết, vậy dưới gầm trời này đỡ phải làm biết bao nhiêu chuyện! Một thành Thái Nguyên, giữ hay không, đánh hay không, giữ thế nào, đánh ra sao, chư công trên triều đường xem cả đời đều nhìn không rõ được, vậy làm sao để tiểu dân biết. Quy củ này cũng là hợp với thiên đạo!
Lời nói của Ninh Nghị, lạnh lẽo như đá. Nói tới đây, bèn trở nên trầm mặc, lời nói lại trở nên xoa dịu.
- Trăm ngàn năm qua, mọi người đã tìm rất nhiều biện pháp, đây là con đường duy nhất có thể đi được. Mấy trăm ngàn năm này, Nho gia và rất nhiều người cầm quyền định ra quy củ, trong quy củ này, người dân bình thường nhỏ bé, biết cũng được, không biết cũng được, làm cũng được, không làm cũng được, đều không xoay vặn nổi đại cục. Quy củ được đặt ra, thì lúc ở thành Biện Lương đã quyết định rằng, bọn họ có phải vô tội không đều phải chết, vô tội chỉ là một cách nói, không có ý nghĩa. Tả công, Lý huynh, đây là quy củ được đặt ra bởi cái thứ mà các người tán đồng, phá hủy nó, lại là các người đang thương xót, nói bọn họ vô tội đến mức nào, nói ta máu lạnh đến mức nào, nói kẻ địch tàn bạo đến mức nào. Nếu ta cùng chết, có phải sẽ không máu lạnh nữa chăng?
