Lão nhân khép mắt lại:
- Đánh tình lý pháp, thiên địa này khó mà chứa chấp ngươi.
- Ừm, lão nhân gia, nhưng ta có thể xác định trong tương lai này sẽ lấy chữ ‘lý’ làm đầu.
Ninh Nghị ngồi trên càng xe, cố gắng kéo màn xe dày lên:
- Nếu ngài thật sự muốn biết thì ta chỉ nói một lần, đừng nói cho người khác.
- Ngươi nói đi.
- Trung tâm của vấn đề nằm ở chỗ người mà lão nhân gia nói, ta đánh thức tâm huyết của họ, bọn họ phù hợp yêu cầu đánh trận chứ không phù hợp yêu cầu trị quốc, điều này đúng. Vậy thì dạng người gì phù hợp yêu cầu trị quốc? Nho gia giảng là quân tử, nhưng ta thì thấy tiêu chuẩn cấu thành một người tên là tam quan, nhân sinh quan, thế giới quan, giới trị quan. Ba thứ này đều rất đơn giản, nhưng quy luật phức tạp nhất nằm trong ba thứ này.
Lão nhân nghe hắn nói chuyện, ôm chăn dựa vào vách thùng xe. Lão nhân còn yếu, đầu óc không theo kịp điều Ninh Nghị nói, chỉ biết lắng nghe, hắn cũng nói chuyện chậm rãi.
- Cái gọi là nhân sinh quan là xác định nơi người này cả đời sẽ đi tới, thành loại người gì, sẽ tốt như người Nho gia, lập tâm vì thiên địa, lập mệnh vì dân sinh, tài học như thánh hiền, mở ra thái bình muôn đời, làm được như vậy là tốt. Cái gọi là thế giới quan là thế giới cô lập ở bên ngoài, thế giới quan nằm trong lòng của mỗi người, chúng ta cho rằng thế giới này là như thế nào, trong lòng chúng ta nhận tri quy luật của thế giới như thế nào. Nhân sinh quan hỗn hợp với thế giới quan hình thành giới trị quan. Thí dụ như ta cho rằng thế giới là như này, ta muốn lập tâm vì thiên địa, vậy thì những chuyện ta muốn làm nhất là gì, chúng là mục tiêu ta theo đuổi suốt đời mới có giá trị, người khác làm điều tương tự thì không có giá trị. Loại nhận định chính và phụ này tên là giới trị quan.
- Con người ở trên đời này vấn đề lớn nhất nằm ở chỗ nhân sinh quan và thế giới quan có nhiều lúc mâu thuẫn, trái ngược.
- Suốt cuộc đời của ta và ngài đều đang nhìn thế giới này vì muốn nhìn thấu quy luật của nó, xem hiểu rồi chúng ta mới biết chính mình làm chuyện gì, có thể khiến thế giới này trở nên tốt đẹp không. Nhưng nhiều người ngừng lại ở bước đầu tiên này. Giống như những người đọc sách, sau khi bọn họ trưởng thành thì nhìn quen tối tăm chốn quan trường, tiếp đó bọn họ nói thế đạo là như vậy, ta cũng phải hùa theo. Người như vậy, nhân sinh quan là sai. Mà có một số người ôm ý tưởng ngây thơ, đến chết vẫn không tin thế giới này sẽ như vậy, thế giới quan của người đó đã sai. Nhân sinh quan, thế giới quan, sai một cái là giới trị quan nhất định lệch lạc, hoặc là người này không muốn khiến thế giới trở nên tốt đẹp, hoặc là hắn muốn thế giới biến tốt hơn nhưng bịt tai trộm chuông, những người này làm ra các lựa chọn đều không có ý nghĩa.
- Thí dụ như người ở Khánh Châu, Diên Châu, ta nói là cho bọn họ lựa chọn nhưng thật ra không có, bọn họ không hiểu gì cả, tên ngốc và người xấu, hễ bọn họ là một trong hai loại người này thì mọi sự lựa chọn đều vô nghĩa. Lúc ta lừa Chủng Liệt, Chiết Khả Cầu đã nói ta tin tưởng cho mỗi người sự lựa chọn thì có thể khiến thế giới tốt đẹp hơn, đó là chuyện không thể nào. Con người muốn chân chính bước qua cửa thứ nhất làm người thì phải vượt qua mê hoặc của nhân sinh quan và thế giới quan. Thế giới quan phải khách quan, nhân sinh quan phải ngay mặt, chúng ta cần biết thế giới vận hành như thế nào, đồng thời phải có ý tưởng muốn khiến nó tốt đẹp hơn, sự lựa chọn của loại người này mới có tác dụng.
- Mà thế giới cực kỳ phức tạp, có quá nhiều chuyện khiến người mê hoặc, không xem thấu được. Giống như là kinh thương, trị quốc ai không muốn kiếm tiền, ai không muốn khiến quốc gia tốt hơn? Làm sai chuyện nhất định sẽ phá sản, thế giới lạnh như băng vô tình, ai phù hợp đạo lý thì thắng.
Ninh Nghị tạm dừng rồi nói tiếp:
- Lấy trình tự tình lý pháp làm trung tâm là thứ cực kỳ quan trọng của Nho gia, bởi vì thế đạo này là phát triển từ trạng thái nước nhỏ, khi nước lớn thì các nơi nhỏ, vùng núi sâu trị lý bằng chữ tình sẽ có ích lợi thực tế hơn là lý và pháp. Nhưng khi lên cấp bậc, phát triển qua nghìn năm, trên triều đình luôn cần chữ lý đi đầu. Nội cử không tị thân, ngoại cử không tị hiềm*, đây là cái gì? Đó là lý, chữ lý là lẽ phải mà thiên địa vận hành.
(*) Ý đại khái là công bằng, dám đề cử kẻ thù làm quan miễn người đó có tài, dám đề cử người thân làm quan vì người đó có tài, không việc gì phải tránh né.
- Nho gia nói quân quân thần thần phụ phụ tử tử là có ý gì? Vua phải có dáng của vua, thần tử phải ra dáng thần tử, phụ thân phải ra dáng phụ thân, nhi tử phải ra dáng nhi tử. Vua mà không làm tốt việc của mình thì quốc gia sẽ lụi tàn, không có ăn may gì ở đây.
- Nhưng mấy năm nay tình người luôn đè trên đạo lý, và có xu thế càng nặng hơn. Khi vua nghiêng về tình người nhiều hơn đạo lý thì đất nước sẽ yếu, khi thần tử nghiêng về tình người nhiều hơn đạo lý vẫn làm đất nước yếu đi, nhưng tại sao bên trong không xảy ra trục trặc gì? Bởi vì yêu cầu tình người ở bên trong càng khắc nghiệt, khiến bên trong yếu dần, rồi cứ thế thống trị thì không thể nào đối kháng sự xâm lược.
- Lần mò theo nguồn gốc phát triển ra, Tả công không tin tưởng nó nhưng rồi sẽ có ngày nó thay đổi thứ ngài nhìn thấy hiện giờ nhiều gấp chục, trăm lần. Lần mò theo nguồn gốc càng khách quan lạnh lùng hơn, nó không chấp nhận được chút xíu tình người và suy nghĩ đương nhiên, quy luật là quy luật. Thử nghĩ một nhà xưởng tăng thêm nhân lực gấp chục, trăm thậm chí nghìn lần, người nghiên cứu nó suốt ngày thiên hướng tình người thì sớm muộn gì sẽ bị mê hoặc. Người phụ trách công việc mà cả nể thì sẽ không dùng đúng người. Một thứ bay trên trời chỉ cần một lỗi nhỏ sẽ rớt xuống, người phụ trách nếu không thể nghiêm khắc sẽ biến thành như thế nào?
- Quốc gia càng lớn, càng phát triển thì càng yêu cầu về đạo lý nhiều hơn. Sớm muộn gì có một ngày mọi người trên đời đều có thể đọc sách, bọn họ không tiếp tục bán mặt cho đất, bán lưng cho trời nữa. Lời bọn họ nói sẽ thành một phần của quốc gia, bọn họ nên hiểu đạo lý khách quan, bởi vì giống như Khánh Châu, Diên Châu vậy, có một ngày sẽ có người cho bọn họ quyền lực làm người, nhưng nếu bọn họ đối đãi sự tình không đủ khách quan, mê muội trong quân tử rởm, ôm lối suy nghĩ đương nhiên, các loại pháp nhị phân hoặc là thế này hoặc là thế kia thì bọn họ không nên có quyền lực như thế.
- Tả công, ngài nói người đọc sách chưa chắc có thể hiểu lý, điều này rất đúng. Nho sinh hiện giờ đọc sách thánh hiền cả đời nhưng ít ai hiểu được đạo lý trong đó. Ta có thể dự kiến, tương lai khi người người đều biết chữ, sẽ không có nhiều người có thể đột phá ải nhân sinh quan và sự thống nhất của các mặt đối lập nhân sinh quan và thế giới quan, bị giới hạn trong vùng thông minh hoặc không, bị giới hạn trong phương thức truyền dạy kiến thức, bị giới hạn trong hun đúc sinh hoạt hằng ngày của họ. Về thông minh hay ngu dốt thì đã được quyết định từ lúc sinh ra, nhưng truyền dạy kiến thức là thứ có thể thay đổi, hun đúc sinh hoạt cũng vậy.
- Khi thế giới này phát triển không ngừng, thế đạo không ngừng tiến bộ, ta chắc chắn có một ngày khi mọi người đối mặt cái tệ nhất của Nho gia tất nhiên là trình tự ba chữ ‘tình lý pháp’, một người không nói lý, không hiểu lý, không thấy rõ quy luật vận hành khách quan của thế giới, mê muội vào các loại quân tử rởm thì lựa chọn của kẻ đó là vô nghĩa. Nếu trung tâm vận hành của quốc gia không nằm ở lý mà là tình người thì quốc gia này tất nhiên sẽ đối mặt nhiều vấn đề mục nát từ bên trong. Gốc rễ của chúng ta là Nho, vấn đề lớn nhất của chúng ta vẫn là Nho.
- Vô luận cần người hoặc đất nước như thế nào, đúng vậy, ta muốn đả phá tình lý pháp, không phải không giảng tình người mà phải để chữ lý đi đầu.
Ninh Nghị nghiêng đầu nói:
- Lão nhân gia, ngài hỏi ta những điều này, trong khoảng thời gian ngắn có lẽ đều không có ý nghĩa, nhưng nếu như nói tương lai như thế nào thì ta cho rằng là như vậy. Có lẽ cuộc đời của ta không thực hành được, hoặc chỉ đặt nền móng, gieo hạt giống, e rằng ta và ngài không thể trông thấy tương lai như thế nào, hoặc là ta không chống chọi nổi trước người Kim xuôi nam.
Hắn cười nói:
- Ngày nọ nhóm Tần Tự Nguyên trò chuyện với ta, luôn hỏi ta cái nhìn về Nho gia, ta không nói cho họ. Bọn họ kéo cái này đắp cái kia, ta không thấy được kết quả, về sau quả nhiên không có. Chuyện ta muốn làm ta cũng không thấy kết quả, nhưng nếu có mở đầu thì cố gắng làm hết sức vậy.
- Thôi xin từ biệt. Tả công, thiên hạ sắp loạn, ngài hãy bảo trọng, nếu ngày nào không ở được nữa thì kêu người nhà của ngài đi hướng nam. Nếu ngài sống lâu trăm tuổi, có lẽ ngày nào đó trong tương lai chúng ta sẽ gặp lại. Mặc kệ là ngồi tán dóc hay cãi nhau với ta thì ta đều hoan nghênh.
Ninh Nghị nâng tay lên vỗ tay của lão nhân, tính tình cực đoan hay tỏ vẻ hằn học với người khác đều không sao cả, Ninh Nghị không e ngại bất cứ người nào, nhưng hắn kính sợ trí tuệ của con người, càng tôn trọng người có trí tuệ.
Mắt lão nhân lấp lóe, ánh nhìn phức tạp, muốn nói gì nhưng cuối cùng không thốt ra.
Ninh Nghị nhảy xuống xe, kêu người khác đến.
Xe ngựa chế tạo đặc biệt chạy dọc theo đường núi gập ghềnh, Ninh Nghị đứng yên vẫy tay, hắn biết có lẽ sẽ không còn gặp lại lão nhân này nữa. Sau khi đoàn xe đi xa, hắn ngước đầu lên thở ra một hơi, xoay người đi vào thung lũng.
Trong đất trời trắng phau này, Tiểu Thương Hà tràn ngập sức sống dạt dào đến kỳ lạ.
Núi xa dãy núi gần, gió tuyết phất chân mày.
Năm này là Tĩnh Bình năm thứ hai của Vũ triều, Kiến Sóc nguyên niên, không lâu sau nó sẽ trôi qua.